تحلیل وضعیت بازار برنج در ایران: احتمال افزایش قیمت و کاهش کیفیت
با توجه به داده‌های به‌روز از بازار ایران در آبان ۱۴۰۴ (نوامبر ۲۰۲۵)، روند قیمت برنج ایرانی رو به افزایش است و شواهدی از کاهش کیفیت محصول وجود دارد. این تحلیل بر اساس گزارش‌های رسمی از منابع اقتصادی مانند اقتصادآنلاین، تجارت‌نیوز، و خبرگزاری مهر تدوین شده و عوامل کلیدی را بررسی می‌کند. پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال ۱۴۰۴، قیمت‌ها حداقل ۱۰-۱۵% دیگر افزایش یابد، مگر اینکه واردات خارجی تقویت شود یا تولید داخلی بهبود یابد.
۱. وضعیت فعلی قیمت برنج
قیمت برنج ایرانی در بازار تهران و سایر مراکز عمده‌فروشی، از ابتدای سال ۱۴۰۴ نوسانات شدیدی داشته و عمدتاً صعودی بوده است. جدول زیر خلاصه‌ای از قیمت‌های اخیر (به ازای هر کیلوگرم، بر اساس گزارش‌های میدانی آبان ۱۴۰۴) را نشان می‌دهد:
| نوع برنج | قیمت تقریبی (تومان/کیلوگرم) | تغییر نسبت به مهر ۱۴۰۴ | منبع گزارش |
|---|---|---|---|
| طارم ممتاز (گلستان) | ۴۹۹,۰۰۰ (۱۰ کیلو: ۴,۹۹۰,۰۰۰) | +۱۵% | صنعت مالی |
| هاشمی معطر (اشرفی گیلان) | ۱۳۴,۶۰۰ | +۱۰% | اقتصادآنلاین |
| طارم هاشمی | ۲۴۱,۵۰۰ | +۱۲% | اقتصادآنلاین |
| عنبربو معطر (بوستان عرش) | ۱۹۱,۸۰۰ | بدون تغییر | اقتصادآنلاین |
| دم‌سیاه مهمان‌نواز | ۲۹۰,۰۰۰ (۱۰ کیلو: ۲,۹۰۰,۰۰۰) | +۸% | اقتصادآنلاین |
| نیم‌دانه طارم ممتاز | ۱۱۰,۰۰۰ | +۵% | اقتصادآنلاین |
| برنج درجه یک (میادین تره‌بار) | ۲۵۰,۰۰۰ | +۱۰% | شهرآرانیوز |
- روند کلی: در مهر ۱۴۰۴، میانگین قیمت برنج ایرانی حدود ۲۵۰-۳۰۰ هزار تومان بود، اما تا آبان به ۳۰۰-۳۶۰ هزار تومان رسیده است. افزایش ۱۵ درصدی در ۲۷ مهر گزارش شده . برنج خارجی (هندی/پاکستانی) نیز تحت تأثیر نوسانات ارزی، از ۶۵-۸۵ هزار تومان به ۱۰۰-۱۸۰ هزار تومان جهش کرده [web:11، web:14].
- پیش‌بینی: با ورود کشت دوم و افزایش عرضه، ممکن است تا آذر ۱۴۰۴ ثباتی نسبی (۵-۱۰% کاهش) رخ دهد، اما تورم عمومی و تقاضای فصلی می‌تواند قیمت را به بیش از ۴۰۰ هزار تومان برساند .
۲. دلایل افزایش قیمت
افزایش قیمت برنج ایرانی نتیجه ترکیبی از عوامل ساختاری و موقتی است. بر اساس گزارش‌های وزارت جهاد کشاورزی و انجمن تولیدکنندگان برنج، کلیدی‌ترین عوامل عبارتند از:
- هزینه‌های تولید بالا: رشد ۲۰-۳۰% در قیمت نهاده‌ها (کود، بذر، سموم) به دلیل وابستگی به واردات و افزایش نرخ ارز. دستمزد کارگری نیز ۱۵-۲۰% گران‌تر شده [web:21، web:23].
- نوسانات ارزی: نرخ دلار از ۶۰ هزار تومان در ابتدای ۱۴۰۴ به بیش از ۹۲ هزار تومان رسیده، که مستقیماً بر هزینه‌های وارداتی (مانند کود اوره) تأثیر گذاشته. هر ۱۰% افزایش دلار، ۷-۸% به قیمت برنج اضافه می‌کند [web:15، web:19].
- کاهش تولید داخلی: خشکسالی و کم‌آبی منجر به کاهش ۳۰۰ هزار تنی تولید (از ۲.۷ میلیون تن پیش‌بینی‌شده به حدود ۲.۴ میلیون تن) شده. سطح زیرکشت در استان‌های شمالی (گیلان، مازندران) ۱۰-۱۵% کمتر است [web:38، web:32].
- سیاست‌های واردات: ممنوعیت موقت واردات برنج خارجی (از خرداد ۱۴۰۴) برای حمایت از تولید داخلی، عرضه را کاهش داده و تقاضا برای برنج ایرانی را ۲۰% افزایش داده. واردات تنها ۵۰۰ هزار تن (در مقابل نیاز ۱ میلیون تنی) بوده [web:15، web:20، web:26].
- تغییر ذائقه و احتکار: گرایش به برنج‌های کم‌محصول (مانند هاشمی و طارم) که عملکرد پایین‌تری دارند، و احتکار توسط دلالان، قیمت را ۱۰-۱۵% بالا برده [web:17، web:15].
- تورم عمومی: تورم غذایی در مهر ۱۴۰۴ به ۶۴% رسیده، که برنج را به عنوان کالای اساسی تحت تأثیر قرار داده .
۳. وضعیت کیفیت برنج
کیفیت برنج ایرانی در سال ۱۴۰۴ رو به کاهش است، که این امر نه تنها بر طعم و ارزش غذایی تأثیر می‌گذارد، بلکه به افزایش قیمت (به دلیل عرضه کمتر محصول مرغوب) کمک کرده:
- کاهش کیفیت به دلیل کم‌آبی: خشکسالی باعث شده دانه‌ها کوچک‌تر، شکستگی بیشتر (تا ۲۰%) و عطر/طعم ضعیف‌تر شود. گزارش‌ها از “افت کیفیت در برداشت دوم” حکایت دارند [web:38، web:32].
- تغییر الگوی کشت: وزارت جهاد کشاورزی برای مقابله با کم‌آبی، کشت برنج‌های پرمحصول (مانند شیرودی و فجر) را ترویج می‌دهد، اما این ارقام کیفیت پایین‌تری (عطر کمتر، پخت ضعیف‌تر) نسبت به طارم/هاشمی دارند. نسبت تولید کم‌محصول به پرمحصول از ۷۰:۳۰ به ۵۰:۵۰ تغییر کرده [web:30، web:34].
- وابستگی به واردات: برنج خارجی (هندی/پاکستانی) که ۳۰% بازار را تأمین می‌کند، اغلب کیفیت پایین‌تری دارد و با افزایش قیمت، مصرف آن بیشتر شده، که سبد غذایی را تحت تأثیر قرار می‌دهد [web:37، web:6].
- تأثیر بر مصرف: کاهش کیفیت منجر به کاهش ۱۳% مصرف برنج در خانوارها شده (نظرسنجی تابناک، آبان ۱۴۰۴)، و تمرکز بر پروتئین‌ها (۵۳% کاهش مصرف) زنگ خطری برای تغذیه عمومی است [web:31، web:36].
نتیجه‌گیری و پیشنهادها
بله، برنج در ایران در حال گران‌تر شدن است و کیفیت آن نیز رو به کاهش است، که این روند تا پایان ۱۴۰۴ ادامه خواهد یافت مگر با مداخلات دولتی مانند افزایش واردات (به ۱.۵ میلیون تن) و حمایت از آبیاری نوین. برای مصرف‌کنندگان، خرید از میادین تره‌بار (با نرخ ثابت ۲۵۰ هزار تومان) یا برنج‌های پرمحصول اقتصادی‌تر است.
