شاغلان کدام کار، اعتیاد بیشتری به مواد های مخدر می توانند داشته باشند؟
اعتیاد به مواد مخدر در ایران یکی از چالش‌های جدی اجتماعی و اقتصادی است که بر اساس آمارهای رسمی ستاد مبارزه با مواد مخدر، حدود ۲.۶۵% از جمعیت ۱۵-۶۴ ساله (تقریباً ۱.۳۲۵ میلیون نفر) را درگیر کرده است. با این حال، نرخ شیوع در برخی مشاغل و صنوف به طور چشمگیری بالاتر است و می‌تواند تا ۳۰-۷۰% برسد. این تفاوت‌ها عمدتاً به عوامل فشار کاری، استرس، شیفت‌های طولانی، دسترسی آسان به مواد (به عنوان “مسکن” برای خستگی) و شرایط اقتصادی مربوط می‌شود. بر اساس پژوهش‌های ملی مانند RSA (طرح ارزیابی سریع وضعیت مواد مخدر) در سال‌های ۱۳۷۶ تا ۱۳۹۶، و گزارش‌های اخیر (۱۴۰۳-۱۴۰۴)، صنوف زیر بیشترین نرخ اعتیاد را نشان می‌دهند:
صنوف و مشاغل با بالاترین نرخ اعتیاد
این آمار بر اساس برآوردهای محیط‌های صنعتی (۲۲% کلی) و حمل‌ونقل/فصلی (بیش از ۳۰%) است. مواد رایج در این گروه‌ها شامل تریاک، شیشه و حشیش است، که اغلب برای “تحمل فشار” مصرف می‌شوند.
| صنف/شغل | نرخ تقریبی اعتیاد | دلایل اصلی (بر اساس گزارش‌ها) | مثال‌های جغرافیایی |
|---|---|---|---|
| کارگران ساختمانی | ۲۵-۳۵% | کار فیزیکی سنگین، بی‌ثباتی شغلی، فقر | تهران، خوزستان |
| معدن‌کاران | ۳۰-۵۰% | شیفت‌های طولانی، انزوا، خطر جانی | معادن کرمان، گل‌گهر |
| رانندگان (بین‌شهری/حمل‌ونقل) | ۳۰-۴۰% | خستگی رانندگی، تنهایی، دسترسی در جاده‌ها | بنادر جنوبی، اتوبان‌ها |
| کارگران فصلی/شالی‌کاران | ۲۵-۳۵% | فصلی بودن کار، درآمد پایین، مهاجرت | شمال (گیلان، مازندران) |
| کارگران صنعتی شب‌کار | ۲۰-۳۰% | اختلال خواب، استرس، فرهنگ کاری | عسلویه، کارخانه‌های پتروشیمی |
| کارگران صنعتی کلی | ۲۲% (متوسط) | فشار تولید، عدم حمایت روانی | نواحی صنعتی جنوب و شرق |
تحلیل و دلایل کلیدی
- فشار کاری و بقا: در این مشاغل، مواد مخدر اغلب نه برای “لذت”، بلکه به عنوان “استراتژی بقا” برای تحمل خستگی و درد استفاده می‌شود. مثلاً در معادن کرمان، نرخ اعتیاد تا ۵۰% گزارش شده است.
- تفاوت جنسیتی: بیش از ۹۰% معتادان در این صنوف مردان هستند، به دلیل غالب بودن مردان در کارهای فیزیکی. با این حال، رشد اعتیاد در زنان شاغل (مانند کارگران فصلی) نگران‌کننده است.
- تأثیر اقتصادی: طبق گزارش‌های وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، بیش از ۴۰% مصرف‌کنندگان مواد از طبقه فرودست (شاغلان کم‌درآمد) هستند. بیکاری مستقیماً عامل نیست، اما تنش‌های شغلی (مانند شیفت‌های ۱۲ ساعته) نقش کلیدی دارد.
- آمار کلی: در محیط‌های کاری بزرگ، نرخ می‌تواند به ۷۰% برسد (مانند برخی مراکز صنعتی). همچنین، ۵۸% معتادان زیر ۳۴ سال هستند، که بسیاری‌شان شاغل جوان‌اند.
راهکارها و پیشنهادها
- پیشگیری: برنامه‌های آموزشی در محل کار (مانند کاهش شیفت‌ها و حمایت روانی) ضروری است. ستاد مبارزه با مواد مخدر بر “حفظ شغل معتادان” تأکید دارد تا از بیکاری بیشتر جلوگیری شود.
- درمان: مراکز ماده ۱۶ (درمان اجباری) و کمپ‌های خصوصی می‌توانند کمک کنند، اما نیاز به آمار دقیق‌تر و برنامه‌های ملی برای صنوف پرخطر وجود دارد.
- نکته: این آمار بر اساس تحقیقات رسمی است، اما به دلیل انگ اجتماعی، ممکن است کمتر از واقعیت باشد.
