به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ،گر چه نمی توان همه اصول و روش های معاشرت از نگاه آن حضرت را در این نوشتار بیان کرد، اما محوری ترین روش ها و آداب معاشرت با مردم از نظر حضرت علی علیه السلام بررسی می شود.
* رابطه دوستانه و حاکی از صمیمیت
حوزه نوشت:یکی از مسائل مهم در زندگی برقراری پیوند دوستی و صمیمیت با دیگران بوده و در اسلام نیز روابط اجتماعی بر پایه دوستی بنا شده است؛ لذا حضرت علی علیه السلام سفارش نموده که دوستانِ خود را زیاد یاد کنید که آنان در دنیا یار و یاور شما و در آخرت شفاعت خواه شما هستند.
یا در جای دیگر خطاب به مالک اشتر می فرماید: قلب خویش را از مِهر مردم و دوستی و لطف آنان سرشار کن. مبادا هرگز که درنده خون آشام باشی که خوردن مردم را غنیمت بشماری، چرا که مردم دو گروه اند: یا برادران دینی تو بوده یا در آفرینش همانند تو هستند.
از این دو روایت و دیگر روایات از حضرت علی علیه السلام و نیز سیره عملی آن حضرت استفاده می شود که اصل نخست در معاشرت با مردم دوستی و اظهار علاقه به دیگران است.
امامان معصوم علیهم السلام برای استحکام بخشیدن به روابط اجتماعی و مردم دوستی دستور داده اند نسبت به دیگران اظهار محبت کرده و از علاقه باطنی به آنان پرده برداریم. امام صادق علیه السلام می فرماید: آنگاه که به یکی از برادران دینی علاقمند شدی، علاقه و دوستی ات را به او بیان کن.
مردم دوستی از نظر اسلام یکی از جلوه های خدا دوستی است. یکی از نتایج طبیعی مردم دوستی این است که دیگران نیز انسان را دوست می دارند.
* خوشرفتاری و حُسن معاشرت
خوش اخلاقی و برخورد شایسته یکی دیگر از اصول معاشرت با دیگران است که معصومان علیهم السلام و از جمله مولای متقیان علی علیه السلام از آن به حُسن خُلق تعبیر کرده اند و در برخورد با دیگران رعایت آن را سفارش نموده اند.
در روایتی از آن حضرت آمده است: هیچ آسایش و لذتی گواراتر از حُسن خلق نیست.
از منظر آن حضرت خوش رفتاری و حُسن معاشرت با دیگران، بهترین نعمت، راه سالم ماندن در دنیا، نشانه فروتنی، وسیله عزت و سرافرازی و راه نفوذ در دل ها است.
*حُسن خلق چیست؟
در صورتی شخص می تواند در رفتار و برخوردهای خود با دیگران با حسن خلق رفتار کند که ابتدا معنا و نشانه های حُسن خُلق را خوب بشناسد.
شخصی از امام صادق علیه السلام در مورد نشانه های حُسن خُلق پرسید. امام علیه السلام برای خوش اخلاقی سه نشانه ذکر فرمودند: حُسن خُلق آن است که با مردم با فروتنی برخورد کنی، سخنت پاکیزه باشد و با برادر دینی خود با گشاده رویی ملاقات کنی.
خداوند نیز در قرآن می فرماید: با مردم با سخن خوش سخن بگویید.
ظاهر آیه دلالت دارد که مسلمانان باید با همه انسان ها اعم از کافر و مسلمان با عفّت کلام و به نیکی سخن بگویند. بعضی گفته اند: آیاتی که بر واجب بودن ناسزا بر کفار و جنگ با آنان دلالت می کنند این آیه را نسخ کرده یا تخصیص زده است.
*صدق و راستی
یکی دیگر از روش های معاشرت با مردم از منظر حضرت علی علیه السلام رعایت صداقت و راستی است.
امیر بیان می فرمایند: صداقت و راستی محکم ترین پایه ایمان است.
یا در جای دیگر فرموده است: راست ترین سخن آن است که زبانِ حال به آن گویا باشد. یعنی باید در منش، رفتار، نحوه برخورد و معاشرت صداقت خود را نشان دهد.
روابط انسان با دیگران اگر مبتنی بر صداقت و راستی نباشد، قهراً رابطه ثمربخش و مفید و پایدار نخواهد بود.
* وفاداری
وفاداری یکی دیگر از اصول نظام معاشرتی اسلام است که حضرت علی علیه السلام درباره آن می فرماید: چه زشت است بریدن بعد از پیوستن و بی وفایی بعد از پیوند برادری و دشمنی بعد از دوستی.
و در کلام گهربار دیگر از آن حضرت آمده است: وفای به عهد از نشانه های افراد متدین است.
* ادب و رعایت احترام به دیگران
احترام به شئون مردم و حفظ حریم و شخصیت دیگران نیز از دیگر اصول معاشرتی اسلام می باشد که در این خصوص روایات زیادی از امیر المومنین علیه السلام رسیده است.
حضرت جایگاه «ادب» را بالاتر از جایگاه «عقل» دانسته است و می فرماید: هر چیزی محتاج عقل و عقل محتاج ادب است.
یا در جای دیگر می فرماید: ادب بهترین خصلت است.
اما اینکه حقیقت ادب چیست و چگونه می توان ادب را رعایت کرد، حضرت می فرماید: برترین ادب آن است که انسان از حدود خود خارج نشود و از قدر و شأن خویش تجاوز نکند.
یعنی هم در برابر خدا و هم در برابر دیگران خود را برتر از آن چه هست، جلوه ندهد؛ بلکه تواضع و فروتنی و اخلاص را در معاشرت با دیگران به نمایش بگذارد.
یکی دیگر از اصول اخلاقی که در معاشرت با مردم باید رعایت شود، انصاف است. انصاف در روابط اجتماعی به معنای نصف کردن سود و زیان، میان خود و دیگران می باشد.
«انصاف» از روح گذشت و احترام دیگران ناشی می‌شود و شخص مُنصِف کسی است که برای دیگران حقوق عادلانه قائل باشد.
حضرت علی علیه السلام درباره انصاف فرموده اند: هر کس با مردم به انصاف رفتار کند، خداوند به عزّتش می‌افزاید.
آن حضرت در فرمانش به مالک اشتر می نویسند: نسبت به خدا و بندگانش انصاف را از دست مده و نسبت به اطرافیان و خانواده و زیردستان انصاف داشته باش که اگر انصاف را پیشه خود نسازی، ستم کرده ای و کسی که به بندگان خدا ستم کند، خدا دشمن او است.
از این روایت، اهمیت انصاف در روابط بین فردی، به خوبی روشن می شود. انسان نسبت به اطرافیان، مخصوصاً نسبت به زیردستان باید انصاف را رعایت کند.
*عفو و گذشت
روح گذشت از تقصیر دیگران و نادیده گرفتن خطاهای آنان، یکی دیگر از مکارم اخلاق و آداب معاشرت است.
امیر مؤمنان علی علیه السلام در این خصوص می فرمایند: عفو و گذشت به هنگام قدرت، روش فرستادگان الهی و اهل تقوا است.
انسان ها در جامعه ای زندگی می کنند که افراد آن درک های متفاوت، اخلاق گوناگون، طبع ها و مزاج های متباین از یکدیگر دارند، بنابراین چگونه می توان در میان چنین انسان هایی بدون صبر و روحیه گذشت زندگی کرد؟.
کدام یک از انسان ها به غیر از معصومین و پیامبران الهی که معصوم از خطا و گناه هستند، مصون از عیب هستند؛ کدام یک از انسان ها دوست ندارد، عیب او مورد گذشت قرار گیرد؟؛ کدام یک از افراد دوست ندارد خدا او را ببخشد؟.
بنابراین باید مردم را بخشید تا خدا هم او را ببخشد.
خداوند در قرآن می فرماید: باید بخشش کنید و لغزش های دیگران را نادیده بگیرید آیا دوست ندارید خداوند شما را ببخشد؟.
آنچه بیان گردید، اصول معاشرت با مردم از نظر علی علیه السلام بود که در واقع برگرفته از اصول اخلاقی اسلام و آموزه های تربیت دینی است.
در کلمات همه معصومین علیهم السلام، اصول یاد شده مورد تأکید قرار گرفته و روش های دیگری نیز در این زمینه بیان شده است.
