تینا مزدکی_ سیاره سرخی که به نظر ما سیاره سرد و مرده‌ای است، هنوز هم زیبایی‌های منحصر به فرد خود را دارد. مریخ فقط یک جو نازک و ضعیف دارد و بیشتر آن (حدود ۹۵ درصد آن) دی اکسید کربن است. هنگامی که زمستان مریخ فرا می‌رسد، CO۲ منجمد می‌شود و پوشش ضخیمی را روی سطح مریخ در مناطق قطبی آن تشکیل می‌دهد که ماه‌ها آن جا ماندگاره است. با نزدیک شدن به فصل بهار مریخ، دما به تدریج گرم می‌شود. نور خورشید از لایه منجمد نیمه شفاف CO۲ عبور می‌کند و سطح زمین زیر آن را گرم می‌کند. زمین گرم شده CO۲ منجمد را تصعید می‌کند و آن را به بخار تبدیل می‌کند که در زیر CO۲ جامد جمع می‌شود.
در نهایت، گاز از طریق نقاط ضعیف در یخ خارج می‌شود که می‌تواند به شکل آبفشان‌هایی فوران کند که مواد تیره‌تری را روی سطح یخ زده مریخ پخش می‌کنند. دوربین HiRISE در مدارگرد شناسایی مریخ ناسا این تصویر را از این آبفشان‌ها در مریخ در اکتبر ۲۰۱۸ ثبت کرد. این دوربین، همچنین تصاویر دیگری از آبفشان‌های CO۲ مریخ به ثبت رسانده است.
برخی از آبفشان‌های CO۲ مریخ فوران می‌کنند و لکه‌های تیره و تاریکی به وسعت ۱ کیلومتر ایجاد می‌کنند. آنها با قدرت قابل توجهی سوخت می‌گیرند و می‌توانند با سرعت باورنکردنی ۱۶۰ کیلومتر در ساعت فوران کنند. گاهی اوقات فوران‌ها مناطق تاریکی را در زیر یخ ایجاد می‌کنند که شبیه یک عنکبوت هستند.
دانشمندان این ویژگی‌ها را زمین آرانی شکل (araneiform terrain) یا زمین عنکبوت (spider terrain) می‌نامند. آنها در خوشه‌هایی یافت می‌شوند که ظاهری چروکیده به سطح مریخ می‌دهند. دانشمندان ناسا این الگوها را در آزمایشات آزمایشگاهی بازسازی کردند تا فرآیندهای پشت تشکیل آنها را شناسایی و درک کنند.
لورن مک کیون از آزمایشگاه پیشرانش جت ناسا در جنوب کالیفرنیا در این باره می‌گوید: «عنکبوت‌ها در نوع خود ویژگی‌های زمین شناسی عجیب و زیبایی هستند.» ظاهرا فرآیندی که توضیح می‌دهد که چرخه CO۲ چگونه این ویژگی‌ها را ایجاد می‌کند، مدل Keiffer نامیده می‌شود.
هیو کیفر در سازمان زمین شناسی ایالات متحده بود که به همراه همکارانش مقاله‌ای را در سال ۲۰۰۶ در نیچر منتشر کردند که این مدل را توضیح می‌داد؛ عنوان مقاله آنها «فشارهای CO۲ که از تصعید زیر یخ دال نیمه شفاف در کلاهک یخی قطب جنوب فصلی مریخ تشکیل شده‌اند» بود.
کیفر و همکارانش در مقاله خود نوشتند: «ما پیشنهاد می‌کنیم که کلاهک یخی فصلی یک صفحه غیرقابل نفوذ و شفاف از یخ CO۲ تشکیل می‌دهد که از پایه تصعید می‌شود و گازی با فشار بالا در زیر دال ایجاد می‌کند. این گاز یخ را معلق می‌کند، که در نهایت پاره می‌شود و دریچه‌های CO۲ با سرعت بالا تولید می‌کند که دانه‌هایی به اندازه ماسه را در فواره‌ها فوران می‌کنند تا لکه‌ها را تشکیل دهند و کانال‌ها را فرسایش دهند.»
تا آنجایی که می‌دانیم، هیچ چیز به زیبایی و شکوه این پدیده بر روی زمین ما وجود ندارد. بنابراین باید به یاد داشته باشیم که وقتی صحبت از آبفشان‌های CO۲ و الگوهای طبیعی می‌شود، مریخ چیزی دارد که زمین ندارد؛ تا حدی که نویسندگان مقاله در سال ۲۰۰۶ اظهار داشتند: «این فرآیندها شبیه هیچ فرآیند مشاهده شده روی زمین نیست.»
منبع: sciencealert
۲۲۷۳۲۳
