فروزان آصف نخعی: هانس گئورگ گادامر فیلسوف برجستهٔ آلمانی در سنت قاره‌ای و نویسندهٔ اثر مشهور حقیقت و روش (۱۹۶۰) بود.گادامر یکی از معروفترین شاگردان مارتین هایدگر، فیلسوف آلمانی، بود. او در کتاب «حقیقت روش» نظریه خود را درباره “هرمنوتیک فلسفی” مطرح کرد. از نظر او علم هرمنوتیک، یعنی نظریه تفسیر و تحلیل متن، ریشه در تفسیر متون حقوقی و کتب مقدس دارد. گادامر استدلال می کند که ما باید تفسیر را به منزله فعالیتی خودنگرانه تلقی کنیم که جهت گیری های موجود در آن می توانند از طریق مشارکت و گفت و شنود فعال با متن ، مورد نقد قرار گیرند. به دیگر سخن ، متن بنا به دیدگاه گادامر ، دریافت کننده منفعل معنایی نیست که خواننده فعالانه به آن تحمیل می کند.به نظر گادامر ، گفت و شنود می تواند شامل گفت وگوی میان مخاطبان باشد. گفت وگو مستلزم داشتن زمینه مشترکی با گوینده مقابل است اما داشتن زمینه مشترک به معنای داشتن نظرات مشترک نیست بلکه به معنای پی بردن بدین مساله است که دیدگاه آنان نیز باید شنیده شود. این گفت و گو خود زمینه ای است که افق های متفاوت اندیشگی و عملی، زمینه های مشترک یافته و همجوشی افق ها را رقم بزند. موضوعی که دکتر محسن سوهانی، که فایل سخنانش در کانال جرعه منتشر شده، آن را راهی برای وفاق در شرایط کنونی می داند.
سوهانی ابتدا برای رسیدن به بحث همجوشی افق ها در بحث گادامر، به روش اندیشمندان هرمنوتیک اشاره می کند. او می گوید: «اندیشمندان حوزه هرمنوتیک، روی زبان به عنوان مهمترین و اولین عامل ارتباطی تاکید ویژه ای دارند.در زبان شناسی می گویند که ما یک متن ، فرامتن و یک زیرمتن داریم، که همه این ها در کنار هم منجر به این می شود که در یک فرآیند ارتباطی، مخاطب ما یک تفسیر و تاویلی از آن متن به دست بیاورد. این موضوع ممکنه خیلی وقت ها با آن منظور و هدف کسی که آن پیام را هم خلق کرده، در تضاد باشد. از این منظر هرمنوتیک کمک می کند که این فرآیند ارتباطی درست تر شکل بگیرد و امر فهم و درک کامل بشود.»
او سپس به مصادیق بحث هرمنوتیک در داستان فیل مولوی می پردازد که در تاریکی هر کسی آن را لمس می کند و می گوید: «این را شنیده ایم که خیلی وقت ها برخی گلایه می کنند که ما درک و فهمیده نمی شویم. یا حرف ما درست فهم نمی شود. دقیقا بحث هرمنوتیک همین جا شکل می گیرد. حالا اگر بخواهیم در قالب یک داستان به موضوع بپردازیم، حکایت فیل در تاریکی یکی از داستان های مهم جهان شرق است که در مثنوی معنوی هم مولانا خیلی خوب آن را تعریف کرده است. داستان راجع به عده ای است که هرگز فیل ندیده اند و در یک اتاق تاریک با یک فیل مواجه شدند، هر یک به آن فیل دست می زنند. هر کدام به یکی از اجزای فیل دست می زنند، و در ذهن شان از فیل یک تصوری دارند که با واقعیت فیل، خیلی فاصله دارد.»
سوهانی در ادامه به بحث افق از نظر گادامر اشاره می کند و می گوید: «این تعبیر و تفسیر خیلی وقت ها به این شکل است، و آقای گادامر، از واژه ای به نام “افق” استفاده می کند. در زبان انگلیسی افق، به Horizon ترجمه شده است. و این همان بافتی است که شامل شخصیت، فرهنگ، خانواده ، طبقه اجتماعی ، تحصیلات ما می شود؛ اعم از این که مرد یا زن باشیم و این که شرایط فیزیولوژی مان چه باشد، و خیلی چیزهای دیگری که آن شاکله شخصیتی ما را می سازد، و بر روی آن قضاوتی که ما در مواجهه با هر پدیده ای که ما در جهان هستی داریم تاثیر می گذارد. در این باره آقای گادامر این تفسیر را رد نمی کند و می گوید که این یک امر طبیعی است و ما هیچ وقت نمی توانیم از آن بافت شخصیتی و افق فردی مان فاصله بگیریم. او می گوید که ما باید به یک آمیختگی افق ها در میان آدم ها دست پیدا بکنیم و آن را تحت نظریه مهم و قابل توجهی به اسم هم جوشی افق ها مطرح می کند.»
او ادامه می دهد: «به زبان ساده، یعنی ما باید بتوانیم در یک فرآیند ارتباطی با وجود هر افق شخصی اعم از هویت و ملیتی که داریم با آدم هایی که ممکن است کیلومترها فرهنگ و سبک زندگی شان با ما در کشور دیگری فاصله داشته باشد، در مواجهه با هم باید بتوانیم افق هایمان را در تعامل با یکدیگر، رشد و گسترش بدهیم، و به افق های مشترک برسیم. این امر در حوزه ارتباطات میان فردی، می تواند بسیاری از مشکلات خانوادگی و زندگی ما را حل بکند. در حوزه اجتماعی و روابط کاری، می تواند به شکل دیگری تنش ها را کاهش بدهد و در حوزه دیپلماسی و روابط بین الملل هم می تواند کشورها را به یک همزیستی مسالمت آمیز برساند.اما لازمه اش توجه به کلید واژه ای است که یونانی های باستان به آن لوگوس می گفتند؛ یعنی متن، یا کلام، یا به تعبیری عقلانیت، آنچه که باعث قدرت درک انسان است، و این امر در قالب گفت و گو یعنی دیالوگ شکل می گیرد.»
سوهانی تاکید می کند که «آشنایی با مفهوم دیالوگ و اهمیت کاربرد آن در کارگروه های اجتماعی مهم است.» او می گوید: « دیالوگ از دو واژه تشکیل شده است: دیا یعنی دو، و لوگ همان لاجیک و شناخت است. پس به عبارتی می توان گفت دیالوگ به معنای «دو شناسی» است. این جاست که آقای گادمر می گوید که ارتباطات یا هم جوشی افق ها، که بیش از دیدن یا گفتن، نیازمند شنیدن است. ما ابتدا باید سعی بکنیم به شناخت و ادراکی از آن اثر ، متن، زمینه یا کلام دست پیدا بکنیم، و بعد از آن بتوانیم منظور خودمان را در قالب یک افق مشترک منتقل بکنیم به نحوی که این افق را گسترش بدهیم. گسترش این افق ها باعث پیوند آدم ها می شود، هرچقدر که این افق های فردی محدود باشد، روابط آدم ها محدودتر و پرمناقشه تر می شود.»
او می گوید: «پس نظریه همجوشی افق های آقای گادامر، با تاکید ویژه ای که روی دیالوگ دارد، می تواند خیلی کارگشا در جوامعی باشد، که دچار بحران گسست هستند و نیاز به همگرایی، ائتلاف و وفاق ملی برای دستیابی به اهداف بلندشان دارند. و حتما در این روز و روزگار ایجاد زمینه های برای انجام گفت و گو و دیالوگ، می تواند به ما کمک بکند و نیازمند این است که در وهله نخست، با آن افق های شخصی به قضاوت نپردازیم. تلاش بکنیم آدم های مختلف را با آن افق هایی که دارند، بپذیریم و در یک فرآیند ارتباطی، بتوانیم با آن ها افق های مشترکی را گسترش بدهیم.»
بیشتر بخوانید:
آیا فلسفه اسلامی، امکان‌پذیر است؟/ پاسخ رئیس موسسه حکمت و فلسفه ایران
فلسفه اسلامی در زمان ما
تخت جمشید نماد فرهنگی ایران پلی به سوی فضای مجازی / سوهانی: یک جامعه دیجیتال ایرانی بسازیم/ دکتر شادمان و تسخیر تمدن فرنگی با فرهنگ بومی
۲۱۶۲۱۶
