گروه اندیشه: تندروها در حال تکه و پاره کردن جامعه ایرانیان هستند. نظام سیاسی اگر بنا بر فقه المصلحت، به بقاء خود یعنی حفظ نظام می اندیشد، چاره ای ندارد، وارد مرحله برخورد جدی، با این نیرو شود. تاب آوری اجتماعی به نخی بند است. و آنان به فکر فرقه و آینده فرقه خود. به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین به نقل از جماران، در باره مختصات این وضعیت دکتر کیومرث اشتریان استاد دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران در نشست بررسی «مشارکت ملی و بازسازی ظرفیت دولت» در موسسه مطالعات دین و اقتصاد سخنرانی کرده است. او از یک سو از خطر شکل گیری بورژوازی ایدئولوژیک و تعمیق و تشدید فرقه گرایی می گوید، و از سوی دیگر از روشن شدن شعله ها و تهدیدات واگرایی سرزمینی. سخنان این استاد دانشگاه در زیر از نظرتان می گذرد:
***
در معرض خطراتی هستیم
به گزارش جماران، دکتر کیومرث اشتریان، استاد دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران که در نشست بررسی «مشارکت ملی و بازسازی ظرفیت دولت» در موسسه مطالعات دین و اقتصاد سخن می گفت، با بیان اینکه «ضرورت مشارکت ملی، از جمله بدیهیات است که متاسفانه ما به آن توجهی نداریم و در اینجا بدیهی بودن، حجاب آن شده»، تصریح کرد: «اکنون کشور ما در شرایط بسیار حساسی قرار دارد و ما در معرض خطراتی از سوی کشورهایی مانند اسرائیل، آمریکا و دیگر دشمنان آن هستیم. در مقابل تهدیدات، همیشه این بحث مطرح می شود که ما باید بازدارندگی داشته باشیم اما وقتی صحبت از بازدارندگی می شود، متاسفانه بیشتر اذهان و عملها به سمت بازدارندگی نظامی می رود.»
باید بتوانیم سرمایه های مختلف را در کشور، بازسازی و احیا کنیم
وی با تاکید بر «نقش بازدارندگی توان نظامی و دفاعی کشور»، گفت: «باید توجه داشت که ابعاد دیگری هم وجود دارند که توان بازدارندگی دارند. ما باید بتوانیم سرمایه های مختلف را در این کشور، بازسازی و احیا کنیم؛ از جمله ظرفیت دولت و سرمایه های اقتصادی و انسانی. یکی از مهم ترین عناصری که سبب تقویت بازدارندگی می شود، قدرت ملی و سرمایه انسانی ملی است. نمی شود اداره امور فرهنگی کشور را به دست اقلیتی بدهید و احساس کنید که فرهنگ ها و اقوام مختلف را به مشارکت دعوت کرده اید. نمی توانید بخش بزرگی از فضای فعالیتهای اقتصادی را در انحصار درآورید و بعد سخن از مشارکت اقتصادی کنید.»
کشور و دولت را از سرمایه انسانی ملی تهی کردیم
این استاد دانشگاه با بیان اینکه «سرمایه انسانی ملی می تواند به عنوان مهترین قدرت بازدارنده ملی عمل کند»، ادامه داد: «متاسفانه ما استراتژی روشنی برای توسعه منابع انسانی در کشور نداریم و به طریق اولی، استراتژی روشنی هم برای توسعه منابع انسانی در درون دولت نداریم. اصلی ترین غفلتی که کردیم این بود که کشور و دولت را از سرمایه انسانی ملی تهی کردیم. معمولا وقتی درباره استفاده از نیروی انسانی و گسترش و توسعه منابع انسانی می شود، نگاه سیاسی داریم و تصور می شود باید گروه ها و جناح های فعال را به مشارکت جذب کنیم، این تصور قطعا درست است ، اما غفلت ما آنجا بود که خارج از نیروهای سیاسی شناخته شده موجود، از نیروی انسانی ملی کشور استفاده نکردیم. از گزینش در استخدام ها تا سطوح بالاتر مدیریتی، چنین رویه ای وجود دارد.»
یک «منِ برترِ فرهنگی » همه جا حرف اصلی را می زند
اشتریان با بیان اینکه چند سال قبل مطلبی با عنوان «نژادپرستی فرهنگی، در استخدام های دولتی» نوشتم، که اشاره ای به سیاست هایی بود که بعضی از دستگاه ها در دولت قبل در پذیرش و گزینش نیروی انسانی داشتند»، اضافه کرد: «در دولت قبل، این دستگاه ها، افراد و حلقه خاصی را برای استخدام در پایین ترین حلقه ها دعوت می کردند، اگر چه این عزیزان، بدیهی می پندارند که نژاد پرست نیستند، اما عملشان در گزینش و استخدام، نوعی نژادپرستی فرهنگی است. یک “من برتر فرهنگی”، وجود دارد که در استخدام، سیاست، فرهنگ، اقتصاد و رسانه همه جا حرف اصلی را می زند. آسیب آن این است که اداره در یک حلقه کوچکی می افتد و ذخیره دانش ملی در اینجا شکل نمی گیرد که همگان در آن درگیر کار و فعالیت های اداری دولت باشند. یک گروه اندکی می ماند که ظرفیت زمانی خاصی و ظرفیت استعدادی اندکی دارد.»
در دولت، نمی توان به راحتی نظر کارشناسی را از پایین به بالا منتقل کرد
وی با تاکید بر اینکه «نیروی انسانی ملی، در صورتی سرمایه می شود که بتوانید استراتژی ای داشته باشید، و بر اساس آن نیروهایی که احساس می کنید لیاقت و ظرفیت دارند، وارد چرخه تصمیم گیری شوند، بتوانند خود را نشان دهند و ظرفیت حکومت هم در حدی باشد که بتواند این نیروهای لایق را وارد چرخه تصمیم گیری کند»، توضیح داد: «ما مانع اولیه ایجاد کردیم که نیروهای ملی، اعم از جناح های سیاسی یا غیر آن، اساسا نمی توانند وارد چرخه های تصمیم گیری شوند. علاوه بر آن در درون چرخه دولت، نمی توان به راحتی نظر کارشناسی را از پایین به بالا منتقل کرد. نظریه «انتخاب عمومی» که زیر مجموعه «نظریه انتخاب عقلانی» است، به خوبی این وضعیت را بحث و بررسی می کند.»
این عضو هیات علمی دانشگاه تهران، گفت: «نظریه “انتخاب عمومی” در توضیح علت ناکارآمدی دولت ها می گوید یک چرخه منافع و خشنودی از نظر زیردستان شکل می گیرد. آن کسی زیردست است می خواهد ارتقای مقام پیدا کند و بالادستان هم می خواهند حرف خوب بشنوند و همه چیز را مثبت ببیند و در جهت منافع خود عمل کند. این چرخه باطل شکل می گیرد و نظام حکمرانی را مستهلک، تهی و از بین رفته می کند. حرف کارشناسی به راحتی به چرخه های بالاتر نمی رسد. در ایران، در اغلب دولت ها، به راحتی نظر کارشناسی از پایین به بالا منتقل نمی شود. هر چه بالاتر می روید این انتقال سخت تر می شود و خودسانسوری هم شکل می گیرد.»
اشتریان ادامه داد: «کیسینجر در خاطراتش می گوید مشکل ما با شوروی این بود که نحوه ای که آنها در چرخه تصمیم گیری بالا آمده اند و مقام به دست آورده اند با نحوه ای که ما بالا آمده ایم متفاوت است. نمی خواهم درباره درست و غلط آن صحبت کنم، تنها محتوا را ارزیابی می کنم. او می گوید آنها در یک چرخه خونین بالا آمدند و حتما دیگری را حذف و قلع و قمح می کنند، اما در غرب یا آمریکا، بده بستان هایی صورت می گیرد که این حذف کمتر است. منظور او این است که شما همان گونه که در نظام تصمیم گیریها بالا می آیید، همان گونه هم رفتار می کنید.»
به تدریج، به لحاظ فکری دچار نوعی فرقه گرایی می شویم
وی با بیان اینکه «در نظام تصمیم گیری ما، حتما باید افراد یک سری نرمش ها، آرامش ها و بی دردسری ها را در چرخه تصمیم گیری طی کنند تا این قابلیت را پیدا کنند که به مقام بالاتر برسند»، افزود: «حتما استثنائاتی وجود دارد اما تصویر کلی این گونه است. هر میزان کمتر نظر کارشناسی داده شود و هر میزان کمتر وارد دعواها شوید و کمتر بی دردسر باشید و آزادی عمل و اختیار کمتری نداشته باشید، راحت تر وارد چرخه های بالایی می شوید. در نتیجه به تدریج، به لحاظ فکری دچار نوعی فرقه گرایی می شویم. هر میزان وارد رده های بالاتر می شوید، این آسیب شناسی بسیار مهم است. در نتیجه افکار بخش بزرگی از نیروی انسانی ما، نمی تواند وارد لایه های بالایی شود. البته این وضعیت اختصاص به کشور ما ندارد و کم و زیاد، ممکن است کشورهای دیگر هم درگیر آن باشند.»
آزادی به مثابه علم و دانش و تقویت کننده اساسی نظام کارشناسی
اشتریان ضمن بررسی تعاریف آزادی، با بیان اینکه «از آزادی به مثابه مفهومی سیاسی بسیار سخن رفته اما آزادی به مثابه علم و دانش و تقویت کننده اساسی نظام کارشناسی کمتر بحث شده»، یادآورشد: «آزادی کارشناسی، مبتنی بر این ایده است که علم، چیزی جز فرایندهای آزاد کارشناسی و گفت و گوهای کارشناسی نیست. مجموعه ای که ما در سیاست گذاری و تصمیم گیری به آن علم یا دانش می گوییم، مجموعه ای از قراردادها است که در میان اندیشمندان و کارشناسان محک می خورد و شکل می گیرد، بنابراین دانش تصمیم گیری، که ظرفیت اساسی دولت است، یک برساخته اجتماعی در درون گروه های کارشناسی دولتی است. اینکه تا چه میزان در درون سیستم اداری ما آزادی کارشناسی است، به قضاوت همگان می گذارم اما تنها درباره ضرورت آن صحبت می کنم.»
باید ملتزم شویم با هم آزادانه صحبت و گفت وگوی کارشناسی کنیم
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: «اساسا آزادی ، به مثابه راه، مفهومی معنادار است؛ این نیست که از قبل معیارهای آن را تعیین کنید، بلکه باید همه ملتزم شویم که با هم آزاد صحبت و گفت و گوی کارشناسی کنیم. بنابراین هر میزان که بتوانیم این ظرفیت منابع ملی انسانی را با این نگاه جلو ببریم و نظام سیاسی این خودآگاهی را داشته باشد که به عنوان یک ضرورت حیاتی و ظرفیت اساسی به آن نگاه می کند و نه به عنوان یک تهدید، این آزادی می تواند خود را در گزینش نیرو، آزادی مباحث کارشناسی در درون دولت و آزادی مدیران کشور خود را نشان دهد. آزادی در ظرفیت دولت، به مثابه بازدارندگی است.»
باید به سرمایه های ملی برگشت
اشتریان با بیان اینکه «باید منابع انسانی را به عنوان یک ابزار مهم سرمایه ملی در نظر گرفت و مشارکت ملی در حوزه اقتصاد هم بسیار اهمیت دارد»، تصریح کرد: «تحریم ها گریبان این کشور را گرفته، هر دولتی که روی کار باشد، ما فعلا درگیر تحریم ها و فشارهای شدید اقتصادی هستیم. استراتژی دولت آمریکا و اسرائیل بر این است که آخرین رمق های این کشور را بگیرند و آن را تضعیف کنند تا جایی که دیگر بی حس و حال شود. برای بازدارندگی برای مقابله با این “استراتژی رمق”، باز هم باید به سرمایه های ملی برگشت. یکی از ابعاد اقتصاد، سرمایه ملی و نظام سرمایه داری ملی است. یکی از حوزه هایی که باید تقویت کنیم، چیزی به نام “سرمایه داری ملی” است. نمی شود سرمایه دار تولید کرد، این کار اقتصاد رانتی و آنچه که اکنون وجود دارد را تشدید می کند، بنابراین باید تدبیرهایی بیندیشیم که سرمایه داری ملی و سرمایه داران ملی، یک نهاد برای توسعه کشور دیده شود.»
وی گفت: «ما نه تنها این کار را نکردیم، بلکه دائما در تخریب سرمایه داری ملی عمل می کنیم. حتی اگر قدرتی از طریق این اقتصاد فضای مجازی شکل می گیرد، هر گروهی که قدرتی می گیرند، نهادهای خاصی با اعمال فشار بر آنها، درصدی از سهام شان را از آن خود می کنند. بنابراین اگر سرمایه داری ملی می خواهیم، باید رویکرد نهادی به آن داشت و با ابزارهای مختلف و مداخله دولت، باید زمینه برای رشد آن فراهم شود تا یکی از ارکان توسعه ملی را توسعه داد.»
زمینه برای شکل گیری طبقه بورژوازی ایدئولوژیک فراهم شده
این عضو هیات علمی دانشگاه تهران، افزود: «به دلایل سیاسی و دیگر علل، متاسفانه به نظر می رسد زمینه برای شکل گیری طبقه بورژوازی ایدئولوژیک فراهم شده است، این مساله وجوه مختلفی دارد اما اصلی ترین شاکله آن، ایدئولوژی سیاسی و کمتر مذهبی است و گرایشهای مذهبی، از حیث ایجاد لشکر و جذب نیرو، به آن کمک می کند. این نقطه آسیبی برای ما است که باید به آن توجه داشته باشیم. این بورژوازی ایدئولوژیک سازوکارهای خود را جلو می برد و نیروهای خاص خود را تقویت می کند. رزمندگان رده پایین خود را تولید و حتی فضای جنگ را تشدید می کند و هماورد طلبی را پیش می برد. نمادهای سیاسی خاصی دارد و به طریقی متناقض نما، از یک چپ اجتماعی معترض در مقابل نظام جهانی تغذیه می شود. نشانه های آن را می بینیم. ترکیب عجیبی از این طبقه چپ و راست اقتصادی شاهد هستیم که به آن بورژوازی نفتی می گوییم. این مهم ترین آسیبی است که اکنون شاهد آن هستیم.»
در حال ایجاد حلقه مرکزی بسته ای در فرهنگ، سیاست و اقتصاد هستیم
به گفته اشتریان «واگرایی و گریز از مرکز عجیبی در عرصه های مختلف در ایران ایجاد شده. ما در حال ایجاد حلقه مرکزی بسته ای در فرهنگ، سیاست و اقتصاد هستیم که واگرایی را تشدید می کند و این مهم ترین نقطه آسیب ما است. دشمنان هم دقیقا بر این نکته توجه دارند و منتظر هستند جرقه های آتش اجتماعی و بلکه جرقه های واگرایی سرزمینی را روشن کنند. در واقع شاهد این واگرایی شدید و در پی استفاده از آن هستند. این تهدیدات بسیار خطرناک دامن کشور را گرفته است. اگر بخواهیم بازدارندگی واقعی داشته باشیم، باید به مشارکت ملی در زمینه نیروی انسانی، نیروهای سیاسی، فرهنگی، رسانه بازگشت کنیم. رسانه را به دست اقلیت بی خبر از دنیا سپردیم که ذهن و فکر خود را در برابر همه نیروهای اجتماعی بسته است. باید در این سیاست ها تجدید نظر کنیم.»
۲۱۶۲۱۶
