فروزان آصف نخعی: دکتر علی لاریجانی، دانشیار دانشگاه تهران و از اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام؛  پیش از این ۱۲ سال ریاست مجلس شورای اسلامی را برعهده داشته است. شاید سال ۱۳۸۳ را بتوان سالی پر بار از نظر علمی برای او تلقی کرد. کتاب های روش ریاضی در فلسفه کانت، متافیزیک و علوم دقیقه در فلسفه کانت، و شهود و قضایای تالیفی ماتقدم در فلسفه کانت، همگی در این سال توسط علی لاریجانی به رشته تحریر درآمده به بازار کتاب عرضه شدند. 

تازگی ها نیز کتاب «عقل و سکون در حکمرانی» را روانه بازار کتاب کرده است. کتاب های قبلی و کتاب کنونی اش، شاید دلایل اصلی و پشت پرده رد صلاحیت او در دو دوره انتخابات ریاست جمهوری را آشکار می کند. لاریجانی در باره رد صلاحیت اش از سوی شورای نگهبان به خبرگزاری خبرآنلاین می گوید: «دفعه اول یکسری مسائل سیاسی را گفته بودند و یکسری مطالبی که مقداری مساله آفرین بود. نمی دانم چطور این حرف ها را می زنند. من از قوه قضاییه خواستم تا آقای اژه ای رسیدگی کنند. رسیدگی و حکم هم صادر شد و گفته شد که این حرف ها خلاف است. خب پس برای چه من را رد کرده اند؟ گفتند که ما در مجموع گفته ایم که شما مدیر و مدبر نیستید.»  

مجموعه پیش رو بر محور حکومت مطلوب و حکمرانی خوب قلم زده شده است. واژه حکمرانی که در چند دهه اخیر در قلمرو فلسفه سیاسی و حوزه سیاست و اقتصاد به آن پرداخته شده ، ترجمه «good governance» است و ترکیب از سنن، و آداب و رسوم جامعه و روابط نهادهای مدنی با حکومت می باشد که می تواند به بهبود شرایط زیست اجتماعی بینجامد

کتاب «عقل و سکون در حکمرانی» از آن جا دارای اهمیت است که جناح میانه رو در حاکمیت سیاسی، در برابر جناح تندرو که می تواند از اسلام سیاسی سنتی، با رویکرد تندروانه بهره بگیرد و رای مردم را زینتی و مشارکت آنان را بی اهمیت تلقی کند، با بازسازی آن، دارای نظریه ای دمکراتیک در باب حکومت شده، و این امر می تواند جناح سنتی و اصولگرا را به خود جذب کند. اهمیت نظریه حکمرانی لاریجانی در پنج خط نخست مقدمه کتاب آشکار است. او می نویسد: «مجموعه ای که در پیش رو دارید، بر محور حکومت مطلوب و به تعبیر اعم، حکمرانی خوب قلم زده شده است. واژه حکمرانی که در چند دهه اخیر در قلمرو فلسفه سیاسی و حوزه سیاست و اقتصاد به آن پرداخته شده ، ترجمه «good governance» است و ترکیبی از سنن، و آداب و رسوم جامعه و روابط نهادهای مدنی با حکومت می باشد که می تواند به بهبود شرایط زیست اجتماعی بینجامد.» 

پرواضح است که عمل به پارگراف نخست مقدمه، به معنای آن است که حکمرانی خوب، زمانی قابلیت اجرایی دارد که قادر باشد از سوی مناسبات مدنی و اجتماعی تولید شود و این خو به معنای عبور از اسلام سیاسی سنتی است. 

لاریجانی به خوبی آگاه است که «متاسفانه حکمرانی در ایران، نه از وجهه نظر ساختار حکومت و نه از جهت روابط سایر نهادهای مدنی و مسئولیت آن ها در پیشرفت کشور بر یک مبنای فلسفی منسجم استوار نشده و از همین رو توجه اندیشمندان به این مقوله ضرورت دارد.» پرواضح است که عمل به پارگراف نخست مقدمه، به معنای آن است که حکمرانی خوب، زمانی قابلیت اجرایی دارد که قادر باشد از سوی مناسبات مدنی و اجتماعی تولید شود و این خود به معنای عبور از اسلام سیاسی سنتی از منظر تئوریک و نظریه پردازی است. 

او در پایان مقدمه کتاب خود در صفحه ۱۸ تاکید می کند که «این کتاب، دفتر نخست از مجموعه ای است که در آینده مجلدات دیگر آن تقدیم می گردد، و تلاش می شود آرای متفکران در باب حکمرانی مطلوب با توجه به نیازهای امروز کشف و تقریر گردد، و ضمنا برای تغییرات ضروری در نظام حکمرانی کشور مدلی از اصلاحات ارائه شود.» عبور لاریجانی در زندگی، از حوزه سیاستمردی به حوزه اندیشه ورزی، حکایت  از ضرورت تقویت اندیشه ورزی در ایران زمین به ویژه در حاکمیت سیاسی می کند. در صفحه ۱۹ عقل و سکون در حکمرانی، نقل قولی از سعدی شاعر بزرگ ایرانی، حکایت از این مقوله می کند:

«ملک از خردمندان جمال گیرد
و دین از پرهیزگاران کمال یابد. 
پادشاهان به نصیحت خردمندان از آن محتاج ترند
که خردمندان به قربت پادشاهان.»

به هر روی اصلاحات در ایران در همه ابعاد در حال رشد، و تقویت است. دیدگاه های علی لاریجانی در این باره، حکایت بارز و روشنی از این گزاره است. او در صفحه ۸۸ به یکی از مهمترین موضوعات در باره مبنای تشکیل حکومت به نظریه ابن سینا اشاره می کند: « مبنای اصلی ابن سینا در حکومت به نظریه او در تکوین جامعه و این اصل که بقای انسان به مشارکت با دیگران در مسایل مختلف ممکن است، بازمی گردد، و چون همکاری و تعاون در جامعه را امری لازم می داند، لذا قانون، و عدالت و حکومت ضرورت پیدا می کند.» 

گفت و گو شبکه دانشگاه تهران

به نظر می رسد نگاه به حکمرانی مطلوب، تنها در نظریه لاریجانی برجسته نشده، بلکه این نظریه در گفت و گوی «شبکه دانشگاه تهران» با او که در یوتیوب منتشر شده، در بحث از توسعه متوازن، پایدار و همه جانبه ایران ظهور و بروز یافته است. او در این گفت و گو به نبود «شورای عالی توسعه» ، «مساله حجاب»، اراده مردم، قانون اساسی، عدالت و عدالت اجتماعی، اقتصاد دولتی و خصولتی، بخش خصوصی توجه کرده است. 

ما در حال حاضر در کشور یک نهاد تصمیم ساز، برای توسعه ملی نداریم. سازمان برنامه و همچنین بودجه، با هم هستند، و به خاطر نقایصی که در بودجه کشور وجود دارد، مسئولان این سازمان  مشغول تامین بودجه برای آخر ماه هستند. اساسا فکر منسجمی برای توسعه ملی وجود ندارد

 این دانشیار دانشگاه تهران در سخنانش ابتدا به ویژگی حکومت خوب توجه کرده می گوید: «حکومت خوب آن است که بستر رشد جامعه را در همه عرصه ها فراهم بکند. رشد جامعه وقتی رخ می دهد که در آن رقابت وجود داشته باشد.نقش مداخله گرانه دولت، در حکومت بیشتر جنبه بستر سازی برای رقابت مردم است، نه این که خودش جایگزین اراده مردم شود.»

او در ادامه می گوید: «ما در حال حاضر در کشور یک نهاد تصمیم ساز، برای توسعه ملی نداریم. سازمان برنامه و همچنین بودجه، با هم هستند، و به خاطر نقایصی که در بودجه کشور وجود دارد، مسئولان این سازمان  مشغول تامین بودجه برای آخر ماه هستند. اساسا فکر منسجمی برای توسعه ملی وجود ندارد.» 

لاریجانی با تاکید بر این که «در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، در اصول مختلفی راجع به عدالت به حق بحث شده، ولی دو خط روشن گفته نشده که مقصود از عدالت اجتماعی چیست» در باره ریشه وضعیت کنونی کشور، در باره توسعه نیافتگی می گوید: «دلیل این وضعیت مربوط به تلقی نادرست است. زمانی که حدود ۸۵ درصد حوزه صنعت و معدن دولتی یا خصولتی است، این به معنای آن است که مردم رقابت نمی کنند. با این وضعیت چه رقابتی برای بخش خصوصی ایجاد می شود؟ زمانی که مهمترین بخش های کشور، حکومتی است، دسترسی به اطلاعات نیاز به ارتباط گیری دارد، از این رو جوانانی که می خواهند رقابت کنند، شکست می خورند و برای این که شکست نخورند یا باید به یکی از قطب های قدرت وصل بشوند، یا این که تاب آوری رقابت با این ها را به سرعت از دست داده از گردونه رقابت حذف می شوند.» 

نویسنده کتاب «عقل و سکون در حکمرانی» در ادامه با اشاره به این که تلقی برخی آن است که «در باره اداره کشور بهتر از دیگران می فهمند، این به آن معنا است که باید طراحی بکنند دیگران (مردم) در حوزه سیاسی چه  بکنند. در حالی که مرحوم شهید مطهری عبارتی دارد، و می گوید اگر ۱۰۰ بار هم مردم به نادرستی افرادی را انتخاب بکنند، جای تاسف و تاثر دارد، ولی جای منع ندارد.»

 شهید مطهری در باره حجاب نکات خیلی جالبی را مطرح کرده اند. به این معنا که عقلا افراد را قانع کنید که به سمت منکر نروند. نه این که تندی به آنان بکنید. شما الآن چنین حالی را در امور احساس می کنید؟ دولت باید زمینه هایی را فراهم بکند که افراد با اراده خودشان به سمت منکر نروند چون که عمل ارزشمند آن است که افراد با اراده خود حرکت کنند

او سپس در باره دیدگاه های مرحوم مطهری راجع به حجاب پرداخت و گفت: «حتی شهید مطهری در باره حجاب نکات خیلی جالبی را مطرح کرده اند. به این معنا که عقلا افراد را قانع کنید که به سمت منکر نروند. نه این که تندی به آنان بکنید. لسان در این جا با عقلانیت عجین است. شما الآن چنین حالی را در امور احساس می کنید؟ دولت باید زمینه هایی را فراهم بکند که افراد با اراده خودشان به سمت منکر نروند چون که عمل ارزشمند آن است که افراد با اراده خود حرکت کنند.»

لاریجانی با تاکید بر این که «بعضی از اصلاحات با همین قانون اساسی امکانپذیر هست. منتها باید اراده اصلاح به وجود بیاید» گفت: « ما به جایی برای تصمیم سازی توسعه ملی نیاز داریم، برای این منظور سازمان برنامه می تواند از سازمان بودجه جدا بشود، این موضوع نه اشکال شرعی دارد نه اشکال قانون اساسی. در سازمان برنامه نخبگان باید حضور داشته باشند تا فکر توسعه ملی را ارائه بکنند. اهمیت توسعه ملی، از اهمیت امنیت ملی کمتر نیست. شما در قانون اساسی شورای امنیت ملی دارید، ولی شورای عالی توسعه ملی ندارید. خلاف نیست اگر خودمان ایجاد کنیم. برای مثال همین شوراهای مختلف مثل شورای انقلاب فرهنگی، شورایعالی فضای مجازی  که اغلب با مجلس اصطکاک هایی نیز پیدا می کنند. به نظرم این وضعیت به این دلیل است که یک مجلس داریم. در غرب برای رفع این مشکل، دومجلس تشکیل داده اند.»

او سپس در باره تورم در تدوین سیاست های کلی کشور می گوید: «اساسا سیاست کلی چه باید باشد، حدود ۷۰۰ تا ۱۰۰۰ بند سیاست کلی تدوین شده است. به نظر شما اساسا ممکن است. سیاست کلی خیلی کمتر از این ها باید باشد به نحوی که مشخص و معلوم باشد همه در یک راستا حرکت می کنند. وقتی سیاست های کلی را زیاد نوشتید، معنایش این است که نمی خواهید اجرا بشود.» 

بیشتر بخوانید:

آموزش رایگان در اصل ۳۰ قانون اساسی در خطر حذف کامل / دورخیز برای گسترش بی‌عدالتی آموزشی‌؟
«کارنامه اسلام» اثر دکتر عبدالحسین زرین‌کوب به چاپ سی‌ام رسید
پیروزی پادشاه چین بر اسکندر مقدونی با دیپلماسی دقیق / در ستایش آن کس که با تدبیر نیکو شر جنگ را از سر میهن بگرداند
تندروها در شبکه‌های اجتماعی نماینده اکثریت نیستند/ شبکه‌های اجتماعی ساختار تشویقی منحرف با محتواهای منفیِ نادرست را بیش از همه تشویق می‌کنند

۲۱۶۲۱۶